Қишлоқ хўжалиги деярли барча мамлакатлар иқтисодиётининг асосий таркибий қисмидир. Хусусан, қимматбаҳо қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини ишлаб чиқариш унумдор ерларнинг улушини талаб қилади. Шунингдек, яхши ҳосил етиштириш катта миқдорда сув ва меҳнат талаб қилади. Кўпгина мамлакатларда бу борада тараққиётнинг етишмаслиги аҳолининг қашшоқликда яшашига сабаб бўлмоқда. Хусусан, Африка мамлакатларида сув муаммоси, очиқ ва ёпиқ дренажнинг йўқлиги ёки улардан етарлича фойдалана олмаслик ернинг паст ҳосилдорлиги ёки ҳосилнинг умуман нобуд бўлишига сабаб бўлади. Марказий Осиё мамлакатлари ҳам қурғоқчилик туфайли мавжуд экинлардан ҳосил олиш қийин бўлган мамлакатлар қаторига киради. Хусусан, Орол денгизининг қуриши натижасида бу ҳудудда 5 million гектар қум ва туз майдонлари очилди. Бу туз ва қумнинг шамол орқали бошқа жойларга ўтишига ва охир-оқибат унумдор ерларни шўрланишига олиб келади. Ақш Давлат департаменти ва АҚШнинг хорижий матбуот маркази, Ўзбекистондаги элчихона, шунингдек, Вашингтондаги Meridian халқаро маркази бу борада фикр алмашди ва АҚШнинг Калифорния штатидаги ўзбек журналистлари учун тажрибаларни оммалаштириш мақсадида суҳбатлар уюштирди. Ушбу 11 кунлик «Media Co-op – 2022» дастурида «Ўзбекистон 24» радиосининг журналистлари , «Фермер» журнали ва «Qalampir.uz» веб-сайт иштирок этди ва экологик, қишлоқ хўжалиги ва сув муаммолари, шамол энергиясидан самарали фойдаланиш йўналишида илғор тажрибалар ўтказди. Умуман олганда, Ўзбекистонлик журналистлар АҚШга сафари давомида 17 та нодавлат ташкилот ва фермер хўжаликларида, шунингдек, Калифорниянинг Беркли университетида бўлишди. Ушбу мулоқотлар давомида журналистлар Қўшма Штатлардаги нодавлат ташкилотлар ва ихтиёрий гуруҳлар жамоатчилик назоратини ташкил этиб, маҳаллий ҳукумат эътиборини мавжуд экологик ва ижтимоий муаммоларга қаратгани, олимлар томонидан олиб борилаётган изланишлар, муаммоларни амалий ҳал этиш масалалари атрофлича таҳлил қилингани маълум бўлди.
2017 йилда ташкил этилган ва Лос-Анжелес шаҳридаги энг йирик нодавлат ҳаракат бўлган “Climate Reality Сlimate business Tаск Force” ташкилоти раҳбари Эндрю Эллиснинг айтишича, унинг ташкилоти маҳаллий аҳоли ва ҳукумат билан ишлаш учун кўнгиллиларни жалб қилган, сув ва қайта тикланадиган энергия. Ҳозирги вақтда унинг ташкилоти она табиат ва атроф-муҳитни севадиган 700 дан ортиқ аъзоларни йиғди.
«Биз ҳар куни барча кўнгиллилар, фуқаролар, ўқитувчилар, олимлар, фаоллар, рассомлар ва ижодкорлар билан иқлим ўзгаришининг келиб чиқиши ва оқибатлари ва уни қандай ҳал қилиш ҳақида мунозаралар ўтказамиз. Шунингдек, фермерларни атроф-муҳитни яхшилаш ва қишлоқ хўжалиги соҳасида сифатли маҳсулотлар етиштиришда қандай қўллаб-қувватлашни муҳокама қиламиз. Бизнинг бошқа мақсадларимиз корхоналарда енергия самарадорлигини ошириш, қайта тикланадиган енергияга ўтиш ва иқлим ўзгариши оқибатларини бартараф етишга ёрдам беришдир. Бундан ташқари, биз Лос-Анжелесдаги 13 гектарлик Десcонса Миллий боғининг ҳолатини яхшилашга ва унинг flora ва фаунасини сақлашга ҳисса қўшмоқдамиз», деди Ендрю Ellis интервю давомида.
Атроф муҳитни яхшилаш учун жамоалар ходими Баҳром Фазели таъкидлаганидек, унинг ташкилоти 1978 йилда ташкил этилган ва мамлакатдаги энг нуфузли экологик ҳаракат ҳисобланади. Ташкилот атроф-муҳит муаммоларини маҳаллий даражада ҳал қилиш учун жамоатчилик ҳаракатларини қуришга қаратилган бўлиб, бу кўпинча кам таъминланганларга номутаносиб таъсир кўрсатади. Хусусан, Калифорния штатида жуда ифлосланган шаҳарлар ҳавоси ташкилот учун энг муҳим масалалардан биридир. Сўнгги 18 йил давомида ташкилот аъзолари юридик ёрдам кўрсатмоқда, бир қатор тадқиқотлар ўтказмоқда, ижтимоий лойиҳаларни режалаштирмоқда ва турли кампанияларни техник қўллаб-қувватламоқда.
«Хусусан, биз аҳоли пунктларида нефт қазиб олишни хавфсиз ташкил етишни таъминлаш бўйича кенг қамровли саъй-ҳаракатларни амалга оширмоқдамиз. Айниқса, нефт қазиб олиш жараёнида ҳавони ифлослантирмаслик ва аҳоли саломатлиги учун ҳимоя минорасини яратиш бу йўналишда муҳим ўрин тутади», – дея қўшимча қилди у.
Аура Vasquez кўра, Sierra клуби иқлим ҳаракат қўмитаси раиси-Лос Анжелес бўлиб, ташкилот қайси Сан-Франсиско шаҳрида ташкил этилган 1892 йилдан бўён ноябрь куни Лос Анжелес иш бошлади. Ўн йилдан ортиқ вақт давомида Аура Васкес бошчилигидаги қўмита Лос-Анжелеснинг тоза ҳаво корхоналари фаолиятини ўрганиб чиқди ва уларнинг камчиликларини тузатишга еътибор қаратди. 2014 йил март ойида бутун шаҳар коалициясининг саъй-ҳаракатлари билан 2025 йилдан бошлаб Лос-Анжелес кўмирсиз зона бўлиши эълон қилинди. Шу муносабат билан «тоза ҳаво» лойиҳаси амалга оширилмоқда ва уни йирик корхоналар егалари билан биргаликда амалга оширишга эътибор қаратилмоқда.
Миллий ресурсларни ҳимоя қилиш Кенгаши (НРДC) ходими Arohi Sharma таъкидлаганидек, Santa Моникадаги тинч океани соҳиллари яқинида жойлашган НРДC ўсимликлар ва ҳайвонлар ва табиатни ҳимоя қилиш учун ишлайдиган тизимларга эга. Яъни, ташкилот аъзолари иқлим ўзгаришига қарши курашиш, тупроқ унумдорлигини ҳимоя қилиш, сувдан фойдаланишни камайтириш ва биохилма-хилликни тиклаш учун регенератив қишлоқ хўжалигини рағбатлантирадиган сиёсатни қўллаб-қувватлайди. Унинг ташкилот учун режалари жуда катта.
Лайл регенератив тадқиқотлар марказининг агроэкологи Jillian Гомеснинг айтишича, марказ Калифорния политехника университети кампусидаги 16 гектарлик (6,5 га) кампусда жойлашган ва ходимлар ўсимлик ҳаёти бўйича тадқиқотлар олиб боради. Марказ аъзолари асосан регенератив тадқиқотлар билан шуғулланадилар. Хусусан, уйларнинг томларида резаворлар ва бошқа маҳсулотлар етиштириш бўйича ишлар олиб борилмоқда. Талабалар бўш вақтларида амалий машғулотларда қатнашадилар. Умуман олганда, тадқиқот маркази очиқ майдонда, қалин дарахтлар билан қопланган сокин жойда жойлашган. Бу ерда 10 дан ортиқ турдаги турли хил ўсимликлар ва қишлоқ хўжалиги экинлари бўйича тўлиқ тажрибалар ўтказилмоқда.
Анне Cонгдон билан учрашувимизда расадхона амалий машғулотлар олиб борадиган нотижорат ташкилот эканлигини билиб олдик. Уларда ердаги энг кичик объектларни кўриш ёки улкан дисплейларни кузатиш учун бир нечта телескоплар мавжуд. Ажабланадиган электрик томонидан совға қилинган саккизта қуёш панели туфайли ёритиш ускуналари ва компьютерлар мунтазам ишлайди ва прожекторлар ўз-ўзидан ишлайди. Шунингдек, майдонга қуёш орбитасидаги сайёраларнинг 1х300000 ўлчамдаги нусхаси ўрнатилди. Яқин атрофдаги мактаб ўқувчилари бу жойда очиқ астрономия дарсларини ўтказадилар. Майкл Конгдон ва Майкл Шмидт каби катта кўнгиллилар ҳам ушбу расадхонанинг самарали ишлашига ҳисса қўшадилар.
Майкл Конгдон ўз нутқида 15 йил аввал Ўзбекистонга ташриф буюриб, Самарқанддаги Мирзо Улуғбек расадхонасини кўрганини айтди. Ўзбекистондаги меҳмондўстлик ва миллий таомларнинг ўзига хослиги унда катта таассурот қолдирганини ҳамон эслайди.
Моронго ҳавзасини муҳофаза қилиш ассоциацияси вакили Стив Бардуэлл ташкилот экотуризмни сақлаш ва ривожлантириш билан шуғулланишини айтди. Хусусан, у моронго ҳавзасидаги чўлни ҳимоя қилади. Шу муносабат билан айтиш керакки, Моронго ҳавзасининг иқтисодий ва екологик експлуатацияси ҳудуднинг фаровонлиги ва қўшни ҳудуд аҳолиси манфаатларини ҳимоя қилишга мос келмайди. Шу сабабли, Буюк Моронго ҳавзаси деб номланувчи бутун майдон учун бош режани яратиш ғояси таклиф қилинмоқда. Хусусан, 1969 йилда ташкилот аҳоли билан биргаликда Моронго ҳавзасида электр узатиш тармоғини қуришни тўхтатишга муваффақ бўлди.
Биологик хилма-хиллик марказининг табиатни муҳофаза қилиш бўйича директори Brendan Каммингс таъкидлаганидек, ташкилот табиатни муҳофаза қилиш ва экотуризмни ривожлантириш учун ишлайди. Жамоа биохилма-хиллик инсон фаровонлиги учун муҳим деб ҳисоблайди.
«Чунки бизнинг дунёмизда табиат билан чамбарчас боғлиқ, ёввойи ҳайвонларнинг хилма-хиллиги ва ўсимликларнинг бойлиги жамиятнинг ютуғидир. Уларнинг йўқолишига йўл қўймаслик ҳар кимнинг бурчидир. Шу боис илм-фан, ҳуқуқ ва оммавий ахборот воситалари орқали ер, сув, ўсимлик ва ҳайвонот дунёсини муҳофаза қилишга қаратилган лойиҳаларни амалга оширмоқдамиз. Ташкилот аъзолари денгиз сутемизувчиларни ҳимоя қилиш тўғрисидаги қонун, тоза сув тўғрисидаги қонун ва бошқа кўплаб штат ва федерал низомларни қабул қилишда фаол иштирок этиб, йўқолиб бораётган турлар тўғрисидаги қонунни такомиллаштириш бўйича ўнлаб таклифларни илгари сурдилар.”
Бренден Каммингс табиатни муҳофаза қилиш бўйича ҳаёти ва ушбу ҳудуд тарихидан бир қатор мисоллар келтирди.
Марин қишлоқ хўжалиги ерлари трестидан Скотт Динбарнинг сўзларига кўра, икки аёл, чорвадор Эллен Страусс ва ботаник Филлис Фабер 1980 йилда оилавий фермер хўжаликларини ҳимоя қилиш учун маҳаллий чорвадорлар ва табиатни муҳофаза қилувчиларни бирлаштирган ҳолда трестга асос солишган. Ташкилотнинг асосий мақсади қишлоқ хўжалигидаги сув муаммоларини ҳал қилиш, уруғчилик ва алмашлаб экишни ривожлантиришдан иборат. Йиллар давомида ташкилот Марин округида 55 000 акрдан ортиқ майдонни таъминлади ва сармоя киритди. Хусусан, тупроқ унумдорлигини ошириш, сувни муҳофаза қилиш ва сифатини оширишга қаратилган лойиҳаларга 1,8 миллион доллардан ортиқ маблағ йўналтирилди. Ушбу лойиҳалар доирасида 13 та чучук сув булоқлари қайта қурилиб, 61 минг 350 метр узунликдаги суғориш қувурлари ўрнатилди. 46 та сув сақлаш танки ўрнатилиб, ушбу резервуарларда жами 169 300 галлон сув тўпланган. Шунингдек, ўрнатилган 20 та сув насосининг аксарияти қуёш энергияси билан ишлайди. Марин округидаги барча фермерлар ва фермерлар грант олиш ҳуқуқига эга. Улар узоқ муддатли сув инфратузилмаси лойиҳаларини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш учун 15 минг доллар олишлари мумкин. 2022 йил апрел ойида Васийлик кенгаши қўшимча 250 000 АҚШ доллари миқдорида молиялаштиришни тасдиқлади. Каттароқ таъсир кўрсатиш учун ДРАWС учун жами 750 000 доллар ажратилди.
Фибершед асосчиси Ребекка Бургесс билан қизиқарли учрашув ўтказдик. Унинг сўзларига кўра, Фибершед минтақавий толали тизимларни ишлаб чиқувчи нотижорат ташкилотдир. Ташкилот фаолияти иқлим таъсирини кучайтиради, қишлоқ хўжалигига фойда келтиради, минтақавий ишлаб чиқаришни кенгайтирувчилар ва охирги фойдаланувчиларга тегишли маълумотларни тақдим этади. Ребекка Бургесс энг кўп сотилган «Ҳарвестинг Cолор» китобининг муаллифи. Китоб 2019 йилда Фермерлар, мода саноати ва янги тўқимачилик иқтисодиёти учун нашр этилган. Умуман олганда, мазкур ташкилот пахта толаси ва қўй жунини ишлаб чиқарувчилар ва уларни қайта ишлаш корхоналари ўртасида воситачилик фаолиятини илмий асосда ташкил этади. Сариқ, яшил ва қизил пахта АҚШда етиштирилишини билиб, уларнинг ҳосилини бевосита кўришга мажбур бўлдик.
Берклидаги Калифорния университети профессори Девид Зилберман билан учрашувимиз унинг уйида ташкил этилди. Профессор таъкидлаганидек, университетнинг қишлоқ хўжалиги ва ресурслар иқтисодиёти факултети қишлоқ хўжалиги ва ресурслар иқтисодиёти бўйича дунёда энг юқори таълим даражасига эришди. Жумладан, факултет профессор-ўқитувчилари ва магистрантлари “Глобал озиқ-овқат ишлаб чиқариш”, “Озиқланиш ва соғлиқни сақлаш”, “Тараққиёт иқтисодиёти”, “Иқлим ўзгариши”, “Атроф-муҳит иқтисодиёти”, “Амалий эконометрика”, “Сиёсатни баҳолаш”, “Енергетика иқтисодиёти”, “Табиий ресурслар иқтисодиёти”, “Халқаро савдо” бўйича илғор илмий тадқиқотлар олиб бормоқда. Шунингдек, университет олимлари экология иқтисодиёти ва сиёсати бакалавриат йўналиши бўйича мутахассислар тайёрлайди. Талабалар микроиқтисодиёт асосларини атроф-муҳит муаммоларига татбиқ этилган ҳолда ўрганадилар, табиий ресурслар ва халқаро ривожланиш бўйича малакага эга бўлиш. Профессор Девид Зилберман қишлоқ хўжалиги ва ресурслар иқтисодиёти бўйича кўплаб китоблар ёзган ва профессионал журналларда мақолалар чоп этган.
Тоза сув ҳаракати маркази вакили Нгоду Атуме билан бўлган учрашувимизда таъкидланганидек, ташкилот 1972 йилда “Тоза сув тўғрисида”ги қонунни қабул қилиш кампанияси чоғида ташкил этилган бўлиб, тоза сув орқали саломатлик ва атроф-муҳит муҳофазасига эришишни мақсад қилган. Асосий шиор – атроф-муҳитни муҳофаза қилиш, соғлиқни сақлаш, иқтисодий фаровонлик ва жамиятнинг ҳаёт сифати. Ташкилотда атроф-муҳит ва жамият муаммоларини ҳал қилиш учун ўз аъзоларининг кучидан фойдаланадиган кучли бошланғич гуруҳлар мавжуд. Хусусан, Нгодоо Атуме, ушбу ташкилотнинг сув сиёсати таҳлилчиси сифатида, ер ости сувларини бошқариш ва нитрат ифлосланишини назорат қилишга катта таъсир кўрсатади. Айни пайтда ташкилот аъзолари “Ер ости сувларини барқарор бошқариш тўғрисида”ги қонунни амалга ошириш ва Марказий водийда шўрланиш оқибатларини камайтириш устида ишламоқда. Маълумот учун, ҳозирда Калифорния штатида бир ярим мингга яқин қудуқ қуриб қолган, маҳаллий ҳукумат ва қатор ташкилотлар кўмагида 800 га яқин аҳоли пункти аҳолиси тоза ичимлик суви билан таъминланганини айтиш керак.
CISBAY директори Катҳрйн Френчнинг айтишича, Сан-Хоседа жойлашган ташкилот тупроқ унумдорлигини тиклаш учун микроблардан фойдаланадиган биоинновацион компаниядир. Корхонада ер унумдорлигини ошириш, чиқинди сувларни фойдали сувга айлантириш бўйича инновацион ғоялар амалга оширилмоқда. Кўп йиллар давомида компания ифлосланиш экотизимларга қандай таъсир қилиши ва ифлосланган организмларни яхшилайдиган микробиал воситаларни қандай яратиш устида ишламоқда. Дастлабки ишлар бактериялар ва ўсимликларнинг ривожланишига қаратилган ва хом нефтнинг тез парчаланишига эришган. Компания жамоаси асосан биологлар, генетик муҳандислар, кимёгарлар ва экологлардан иборат.
Silikon водийсида ташкил этилган Гисбай қисқа вақт ичида 11 давлатга кириб бора олди. Хусусан, Ҳиндистон, АҚШ, Сингапур фермерлари билан ҳамкорлик йўлга қўйилган. Компания бир қанча олий ўқув юртлари олимлари ва тадқиқотчилари билан ҳамкорлик қилади ва компания маҳсулотларини ҳамкор мамлакатлардаги илмий марказларда харидорларга тақдим этади. Муайян бирикмалар асосида олинган табиий микроблар тупроқни тирик сақлайди. Ўн йиллик изланишлар натижасида тупроқни ёшартиришга ёрдам берувчи ноёб микроб профилларини олиш мумкинлиги олимлар томонидан эътироф этилди. Ушбу ютуқлар микроблар даврини бошлаш ва микробларни оптималлаштиришни давом эттириш орқали экинларга қўлланиладиган кимёвий ўғитлар, гербицидлар ва пестицидлар миқдорини сезиларли даражада камайтиришга эришилмоқда.
Алеманй Фарм асосчиларидан бири Жон Стокес билан учрашувимиз ҳам самарали бўлди. Сан-Франсисконинг жануби-шарқидаги 3,5 гектар майдонда жойлашган Алеманй Фарм органик ферма бўлиб, у экотизимнинг бир қатор ҳудудларида таълим дастурларини ҳам таклиф қилади. Хўжаликда 10 турга яқин мева, сабзавот ва мева етиштирилади. Етиштирилган маҳсулотлар эҳтиёжманд оилалар ва фермер хўжалигида меҳнат қилаётганларга бепул тарқатилмоқда. Бу ерда болалар ва катталарнинг амалий машғулотларда иштирок этиши, экологик билимлари, боғдорчилик сирлари, экиш, парваришлаш, ҳосил йиғиштириш кўникмаларини ошириш имконини беради. Фермер хўжалигида кичик иссиқхона ҳам мавжуд бўлиб, унда уруғликдан кўчат етиштирилади. Хўжаликда томчилатиб, ёмғирли суғориш тизими йўлга қўйилган. Умуман олганда, эколог Девид Брауер асос солган фермер хўжалигида 30 йилдан ортиқ вақт давомида 75 дан ортиқ лойиҳа амалга оширилиб, уларга молиявий ҳомийлик кўрсатилди.
Биз Ёсемит миллий боғининг жамоатчилик билан алоқалар бўйича ходими ва парк матбуот котиби Скотт Гедиман билан учрашувга бир соат кечикдик. Чунки тоғ йўлида кетаётган машинамиз йўл четида қорга ботиб қолди. 4 кишилик гуруҳимизнинг саъй-ҳаракати билан ярим соатдан кўпроқ вақт ичида машинани йўл ўртасидан чиқариб, манзилга йўл олдик. Скотт Гедиманнинг сўзларига кўра, тахминан 4000 метр баландликда жойлашган ва 300 минг гектардан ортиқ майдонни эгаллаган Ёсемит миллий боғи биринчи марта 1864 йилда қўриқланган. 1890 йилдан миллий қўриқхона сифатида қўриқланадиган Ёсемит миллий боғи ўзининг тоғлари, бетакрор табиати, қоялар, секвоя каби баҳайбат дарахтлар, шаршаралар, дарёлар, айиқлар, тоғ шерлари ва лочинлар. Шунингдек, қарийб 1200 квадрат миллни эгаллаган чуқур водийлар, катта яйловлар ва кенг чўл ҳудуди ташриф буюрувчилар эътиборини тортади. Ёсемит миллий боғи Калифорниядаги Серра-Невада тоғларини ҳам ўз ичига олади. У ўзининг улкан туннел кўриниши билан машҳур. Кўтарилган Бридалвеил шаршараси ва Эл Капитан ва Ярим гумбазнинг гранит қояларининг ажойиб кўриниши барчада унутилмас таассурот қолдиради.
Жошуа Трее миллий боғи ходими Родди Маккалининг сўзларига кўра, Жошуа Трее миллий боғи АҚШнинг Калифорния штатининг жануби-шарқида жойлашган миллий боғ бўлиб, ушбу боғнинг майдони 3196 квадрат километрни ташкил этади. 1936 йилдан бери у АҚШнинг миллий ёдгорлиги сифатида тан олинган. 1994 йил 31 октябрда Президент Билл Клинтон уни миллий боғ деб эълон қилди. Жошуа Трее Парк Америка Қўшма Штатларининг жануби-ғарбий қисмида, Мохаве чўли ва Соноран чўлининг кесишмасида жойлашган. Боғнинг марказий қисмида жойлашган ажойиб тош мажмуалари туфайли сайёҳлар орасида машҳурликка эришди. Мохаве чўли боғнинг шимолий қисмини эгаллайди, у ерда Юccа бревифолиа, Юccа жинсидан дарахтга ўхшаш шира – «Жошуа дарахти» ўсади, шунинг учун паркнинг умумий номи ушбу дарахт номи билан аталган. Боғнинг шарқий ва жанубий қисмлари креозот буталари ва сакрош холли каби ўсимликлар туфайли Соноран чўлини эслатади. Миллий боғда сут эмизувчиларнинг 57 тури, судралиб юрувчиларнинг 49 тури ва қушларнинг 250 дан ортиқ тури яшайди. Энг кўп учрайдиган турлари ер синcаплари, антилопалар, коётлар, калтакесаклар, қарғалар ва бошқалардир. Бир вақтлар Миллий боғ ҳудудида аҳоли пунктлари бўлган. Энди уларнинг сони жуда оз. Аммо ўша пайтда одамлар яшаган уйлар бугунги кунгача сақланиб қолган. Махсус инспекторлар уларга табиатдан хавфсиз баҳраманд бўлишларига ёрдам беради, шунингдек, боғнинг ўзига хос жиҳатлари ҳақида билимларини оширишга ёрдам беради. Жошуа Паркда жами 300 дан ортиқ экотуризм йўналишлари мавжуд бўлиб, етарлича сув, ҳожатхоналар ва чиқиндиларни утилизация қилиш воситалари мавжуд. Бундан ташқари, Жошуа Трее миллий боғида алпинизм бўйича турли мусобақалар, шунингдек, тоғ ва қояларга кўтарилиш мусобақалари ташкил этилади.
Қайд этиш жоизки, Калифорния штатига медиа-тур доирасида Дунго Гооня шамоллар водийсида бир қатор учрашувлар ўтказилиши режалаштирилган эди. Лесли Норз хоним Шамол энергияси компаниясининг Шамол генераторлари музейида бўлиб ўтган интервюсида таъкидлаганидек, Хитой ва АҚШ шамол энергияси бўйича дунёда етакчилик қилмоқда. Масалан, 1 мегаватт қувватга эга шамол электр станцияси 10 йил давомида 15 минг тонна кўмир ва 45 минг баррел нефтни тежаш имконини беради. Бундан ташқари, у атмосферага карбонат ангидрид, сулфат оксидлари, азот оксидларини умуман чиқармайди. Калифорниянинг Палм Спрингс яқинидаги Дунго Гооня водийси тоғлар орасида жойлашган ва асосан шамол генераторлари жойлашган. Водий текисликлари ширкатларга бўлиниб, жами 1130 та шамол генераторлари ўрнатилди. Бундан ташқари, ўнлаб корхоналар қуёш батареяларини ўрнатиб, энергияни турли аҳоли пунктларига йўналтирмоқда. Шамол генераторлари музейини кезар эканмиз, бу ерда 1906 йилда биринчи генератор ўрнатилгани, йиллар ўтган сайин генераторлар ҳажми, ташқи кўриниши ва самарадорлиги жиҳатидан турлича бўлганига гувоҳ бўлди. Икки ўраш, уч ўраш, вертикал ва горизонтал айланиш ускуналари бўлган генераторлар бугунги кунда жуда катта кўринишга эга. Мисол учун, Палм Спрингс водийсидаги энг катта генератор 40 қаватли бинодан баландроқ ва тахминан 140 метрни ташкил қилади. Биттасининг нархи 6 миллион АҚШ долларидан ошади ва у 6 йилда ўзини оқлайди. Ушбу генераторларнинг ишлаш муддати камида 25 йил. Аммо ҳозир деярли 30 йилдан бери ишлайдиган генераторлар мавжуд.
Умуман олганда, АҚШнинг Калифорния штатида 11 кун давомида ташкил этилган медиатур барча Ўзбекистонлик иштирокчиларда катта таассурот қолдирди.
Абдувоҳид ОЧИЛОВ.
