Тошкент вилояти, март: Ўзбекистон ўрмонлари Россиянинг қуюқ ўрмонларига ўхшамайди. Ўрмонларимизнинг дарахтлари асосан баланд тоғ ёнбағирларида ва тоғ дарёлари водийларида жойлашган. Айрим жойлардагина у текисликларга ёйилади ва бу ерда инсон билан ҳудуд учун жангларда “асир”ликка дош беради. Бироқ ўрмон мавзеларининг қисқаришига фақат инсон сабабчи эмас. Ўрмон хўжаликларининг яшил ўсимликлари барги ҳамда пўстлоғини кемирувчи зараркунанда ҳашаротлар ҳам хавфли душман саналади.
Тошкент вилояти Бурчмулла давлат ўрмон хўжалиги Ғарбий Тянь-Шань тоғ тизмаларида жойлашган бўлиб, ундаги иқлим шароитлари 70 дан зиёд турдаги дарахтлар ва тақрибан 80 турдаги буталарнинг табиий ўсиши учун қулайдир. Аммо, ўрмон хилма-хиллигини сақлаш учун тезкор чоралар кўрилмаса, уни зараркунанда ҳашаротлар ҳалок қилишлари мумкин. Зеро баъзи йилларда, экспертлар ҳисобларига кўра, улар ҳосилнинг 40-45 фоизигача зарар етказади.
Авваллари дарахтлар зараркунандалари ва ўрмон касалликларига қарши дустли тутун портлатгичлар ёрдамида курашиларди. Бундай услуб яхши самара берарди. Лекин экологик сабабларга кўра қўллашга номақбул бўлиб чиқди, чунки бунда нафақат зараркунандалар, балки фойдали ҳашаротлар ҳам қирилиб кетарди. Ўрмон “душман”ларига қарши кураш тизимини самарали йўлга қўйиш учун БМТТДнинг “Глобал аҳамиятга эга биохилма-хиллик учун муҳим асосий тоғ минтақаларида табиий ресурслардан барқарор фойдаланиш ва ўрмонларни бошқариш” лойиҳаси билан ҳамкорлик қилишга қарор қилинди.
Тошкент давлат аграр университети олимлари билан биргаликда бўлажак лабораториянинг жиҳозларга эҳтиёжини ўрганиш ишлари ўтказилди, ходимлар учун ўқув семинарлари ташкил этилди. Лойиҳа доирасида, тендер асосида, жиҳозлар ва инвентарлар сотиб олинди, бу дарахт ва бута экинларининг зараркунандаларига қарши курашиш учун энтомофаглар (дарахтларни ҳимоя қилишнинг биологик воситалари) ишлаб чиқариш бўйича 10 минг гектарга мўлжалланган намунавий биолабора- торияни яратиш имконини берди.
Ушбу босқичда биолаборатория учун Ғазалкент шаҳрида умумий майдони 303 кв. метрли икки қаватли бино ажратилган. Лабораторияда табиий муҳитда ўрмонларда мавжуд зараркунандаларни еб битирувчи ва бу билан улар сонини қисқартирувчи энтомофагларни кўпайтириш бошланди. Бундай “қотиллар”ни ўрмонларга, ўрмон хўжалиги боғларига, фермер хўжаликларига ва маҳаллий аҳоли томорқаларига тарқатадилар, бу баланд тоғ ҳудудларида мавжуд табиий ўрмонларни соғломлаштириш имконини беради. Мутахассислар ҳисоблашларича, намунавий биологик лабораторияни ташкил этиш ҳам ўрмон учун фойдали ҳашаротлар, ҳам зараркунандалар сонини назорат қилиб боришга ёрдам беради.
Эслатиб ўтамиз, Бўстонлиқ тумани ўрмонлари 44,2 минг гектардан зиёд майдонни эгаллайди, унда боғлар ва мевали ўрмон экинлари ўсади. Биолаборатория ташкил этилишидан ўрмон, фермер ва деҳқон хўжаликлари ютадилар, шунингдек, зараркунандаларга қарши энтомофаглар қўлланиши талаб этиладиган уй экинларига ҳам фойдали бўлади. Бўлажак биолаборатория тажрибаси бошқа ўрмон хўжаликларида ҳам қўлланилади.
ГЭФ/БМТТД/Ўзбекистон ҳукуматининг кенг кўламли “Глобал аҳамиятга эга биохилма-хиллик учун муҳим асосий тоғ минтақаларида табиий ресурслардан барқарор фойдаланиш ва ўрмонларни бошқариш” лойиҳаси 2017 йилдан буён фаолият юритади ва Ўзбекистоннинг биохилма-хилликка бой баланд тоғлардаги экотизимларида табиий ресурсларни сақлаш ва улардан барқарор фойдаланишда ёрдам беради.
Х.ТОЛИПОВ. Ўрмон хўжалиги давлат қўмитаси Чўлланиш ва қурғоқчиликка қарши курашиш бошқармаси бошлиқ ўринбосари, биология фанлари номзоди.
